सरस्वती स्तोत्र, श्रीपन्चमी :
सरस्वती मया दृष्टा वीणा पुस्तक धारिणी।।
हंस वाहन संयुक्ता विद्यादानं करोतु मे।।
जो चन्द्रको समान उज्ज्वल हुनुहुन्छ, सेतो वस्त्र लगाएर हातमा वीणा र वरदान दिने मालासहित सुशोभित हुनुहुन्छ, सेतो कमलको फूलमा आसीन ती देवी जसको ब्रह्मा, विष्णु तथा शिव आदि सबैले उपासना गर्नुहुन्छ । उनै माता सरस्वती हाम्रा अज्ञानताहरू चिर्दै हामीलाई निर्मल विद्या दिनुहोस् ।
सरस्वती पूजाको परम्परा वैदिक कालदेखि नै सुरु भएको मानिन्छ। हिन्दू धर्मग्रन्थहरू अनुसार, देवी सरस्वतीलाई विद्या, ज्ञान, संगीत र कलाको देवीका रूपमा पूजा गरिन्छ। विशेष गरी, बसन्त पञ्चमी ९माघ शुक्ल पञ्चमी० को दिन सरस्वती पूजाको विशेष महत्त्व छ।
सरस्वती पूजाको परम्परा वैदिक कालदेखि नै सुरु भएको मानिन्छ। हिन्दू धर्मग्रन्थहरू अनुसार, देवी सरस्वतीलाई विद्या, ज्ञान, संगीत र कलाको देवीका रूपमा पूजा गरिन्छ। विशेष गरी, बसन्त पञ्चमी (माघ शुक्ल पञ्चमी) को दिन सरस्वती पूजाको विशेष महत्व छ ।
इतिहास
१. कालस् ऋग्वेदमा सरस्वतीको स्तुति ‘ज्ञान र वाणीकी देवी’ का रूपमा गरिएको छ। त्यही समयदेखि विद्या र संगीत साधनामा संलग्न व्यक्तिहरूले उनीहरूको आराधना गर्न थालेका
२. गुप्त काल (चौथो–पाँचौं शताब्दी) : यस कालमा सरस्वती पूजाको औपचारिक रूपले व्यापक रूपमा प्रचलन भएको पाइन्छ। गुप्त राजाहरूले विद्या र कला प्रवर्द्धन गर्न सरस्वतीको पूजा विशेष रूपमा गर्न थाले।
४. मध्ययुगस् विद्यालयहरू, गुरुकुलहरू, तथा राजदरबारहरूमा सरस्वती पूजाको परम्परा अझ व्यापक भयो। यो समयदेखि नै बसन्त पञ्चमीलाई विशेष रूपमा मनाउन थालिएको पाइन्छ।
५. आधुनिक कालस् अहिले पनि भारत, नेपाल तथा अन्य हिन्दू समुदायहरूमा बसन्त पञ्चमीको दिन विद्यालय, कलेज, तथा मठमन्दिरहरूमा सरस्वती पूजाको विशेष आयोजन गरिन्छ।
नेपालमा सरस्वती पूजाको परम्परा :
नेपालमा पनि प्राचीन समयदेखि नै गुरुकुल तथा विद्यालयहरूमा सरस्वती पूजाको विशेष महत्व छ। विशेष गरी,
- ड्डविद्यार्थीहरू पहिलो पटक लेखपढ सुरु गर्नका लागि यस दिन ‘विद्यारम्भ संस्कार’ गरिन्छ।
- ड्डदेशभरका विद्यालय, विश्वविद्यालय र मठमन्दिरहरूमा विशेष पूजा एवं हवन गरिन्छ।
सरस्वती पूजाको परम्परा वैदिक कालदेखि नै रहेको पाइन्छ, तर बसन्त पञ्चमीको रूपमा यसलाई विशेष रूपमा मनाउने चलन गुप्त कालदेखि व्यापक रूपमा फैलिएको हो। हाल नेपाल, भारत तथा विश्वभरका हिन्दू समुदायहरूमा यो परम्परा श्रद्धा तथा उत्साहका साथ मनाइन्छ।
कोहलपुर खबर । २१ माघ २०८१, सोमबार ११:११